TÜRKİYE'DE SİYASİ PARTİ KAPATMALARI: GEÇMİŞTE HANGİ PARTİLER YASAKLANDI?

HDP Kocaeli Milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu'nun vekilliğinin düşürülmesinin ardından Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Bekir Şahin, Halkların Demokratik Partisinin (HDP) kapatılması istemiyle (17 Mart 2021) Anayasa Mahkemesi'nde dava açtı. İddianame, Yüksek Mahkeme'ye gönderildi. HDP hakkındaki kapatma davasını 15 kişiden oluşan Anayasa Mahkemesi Heyeti karara bağlayacak.

Avrupa Birliği'ne aday ülke konumundaki modern Türkiye tarihinde, son yarım asırda 'tehdit' olarak görülen çok sayıda siyasi partinin kapısına kilit vuruldu. 1980 askeri darbesinin ardından kabul edilen anayasa ile yaklaşık 20 siyasi parti kapatıldı.

Kürt ve İslamcı partiler özellikle odak noktası oldu, ancak yasaklı partilerin üyeleri yeni bir isim altında yeniden bir araya geldi. Parti kapatma davaları ve Siyasi Partiler Yasası Brüksel tarafından sık sık eleştirildi. AK Parti, 2010 yılının Nisan ayında geçirdiği yasa ile siyasi partilerin kapatılmasını zorlaştırmıştı.

İşte kapatılan bazı siyasi partiler ve gerekçeleri;

Sosyalist Parti
Anayasa Mahkemesi, 10 Temmuz 1992'de "Ülke bütünlüğüne aykırı hareket etmekle suçlanan Sosyalist Parti'nin kapatılmasına karar verdi. Ayrıca partinin mal varlığının Hazine'ye devredilmesine hükmetti.

Halkın Emek Partisi (HEP)
Anayasa Mahkemesi 11 üyenin oy birliği ile 14 Temmuz 1993'te, "Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozma amacını taşımak ve bu yolda faaliyette bulunmak" iddiasıyla dava açılan davada, partinin kapatılmasına hükmetti. Ayrıca Kürt yanlısı partinin 4 vekilinin Meclis'i terk etmesini istedi. Mahkeme, HEP lideri Fehmi Işıklar'ın bazı konuşmalarını ve partinin eylemlerinin doğrudan Türkiye Anayasasını ihlal ettiğine karar verdi. HEP'in o dönemde mecliste 16 milletvekili bulunuyordu.
​

Refah Partisi (RP)
Necmettin Erbakan liderliğindeki Milli Görüş Hareketinin 12 Eylül 1980 askeri darbesinin ardından kurulan İslami eğilimli siyasi partisi, "Laik Cumhuriyet ilkesine aykırı eylemleri" gerekçesiyle, 16 Ocak 1998'de Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı. Erbakan'ın yanı sıra partinin önde gelen diğer isimlerine beş yıl süreyle siyaset yasağı getirildi.

Fazilet Partisi (FP)
Kapatılan Refah Partisi'nin devamı niteliğindeki İslami eğilimli Fazilet Partisi, 22 Haziran 2001'de Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı. Anayasa Mahkemesi Başkanı Mustafa Bumin, FP'nin Laik Cumhuriyet ilkesine aykırı eylemleri nedeniyle kapatıldığını, beyan ve eylemleri nedeniyle partinin kapatılmasına neden olan milletvekilleri Nazlı Ilıcak ve Bekir Sobacı'nın, milletvekilliklerinin sona erdiğini, yine eylemleriyle partinin kapatılmasına neden olan parti üyeleri Merve Kavakçı, Nazlı Ilıcak, Bekir Sobacı, Ramazan Yenidede ve Mehmet Sıla'ya 5 yıl süreyle siyasi yasak getirildiğini ifade etti.

Halkın Demokrasi Partisi (HADEP)
Halkın Demokrasi Partisi, 13 Mart 2003 tarihinde "Yasa dışı faaliyetlerin merkezi" ve "PKK ile yakın ilişkisi olduğu" gerekçesi ile Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı. Partinin Genel Başkanı Murat Bozlak da dahil olmak üzere 46 HADEP'liye de beş yıl siyaset yasağı getirildi.

Ak Parti kapatma davası 
Anayasa Mahkemesi, 2002'den beri iktidarda olan iktidar partisinin kapatılması yönündeki davayı kıl payı bir reddetti, ancak partiyi "Laiklik karşıtı faaliyetlerden" suçlu buldu ve para cezası verdi.

Adalet ve Kalkınma Partisi kapatma davası, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Abdurrahman Yalçınkaya'nın, AK Parti'nin "laikliğe aykırı fiillerin odağı haline geldiği" gerekçesiyle, partinin kapatılması ve Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ile Cumhurbaşkanı Abdullah Gül dahil 71 kişinin 5 yıl süreyle siyasetten uzaklaştırılması istemiyle hazırladığı iddianame, 14 Mart 2008'de Anayasa Mahkemesi'ne sunuldu. 30 Temmuz 2008'de yapılan açıklamada, partinin temelli kapatılmaması, fakat hazine yardımının belirli bir oranda kesilmesi kararına varıldı. 6 üye kapatılması, 5 üye kapatılmaması yönünde oy kullandı. Hazine yardımının kesilmesi hakkındaki oylamada 11 üyenin 10'u kesilmesi yönünde oy verdi.

Demokratik Toplum partisi (DTP)
Demokratik Toplum partisi, 11 Aralık 2009 tarihinde Anayasa Mahkemesi kararı ile kapatıldı. Böylece DTP, Türkiye'de yasaklanan altıncı Kürt partisi oldu. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, 16 Kasım 2007'de DTP hakkında kapatma davası açtı. Davanın ana gerekçesi partinin "devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü aleyhine eylemlerin odağı haline gelmesi." olarak belirtildi. Mahkeme, DTP'yi "PKK ile bağlantısı" nedeniyle yasakladı. Ayrıca Anayasa Mahkemesi, aralarında Genel Başkanı Ahmet Türk'ün de bulunduğu 37 DTP’liye beş yıl süreyle siyaset yasağı getirdi.

Kapatılan diğer partiler ve tarihleri
İşçi-Çiftçi Partisi / 1968
Milli Nizam Partisi / 1971
Türkiye İleri Ülkü Partisi / 1971
Türkiye İşçi Partisi / 1971
Büyük Anadolu Partisi / 1972
Türkiye Emekçi Partisi / 1980
Büyük Anadolu Partisi / 1992
Yeşiller Partisi / 1994
Halk Partisi / 1991
Türkiye Birleşik Komünist Partisi / 1991
Halkın Emek Partisi / 1993
Özgürlük Demokrasi Partisi / 1993
Sosyalist Türkiye Partisi / 1993
Demokrasi Partisi / 1994
Demokrat Parti / 1994
Demokrasi ve Değişim Partisi / 1996
Diriliş Partisi / 1996
Emek Partisi / 1997
Sosyalist Birlik Partisi / 1994
Demokratik Kitle Partisi / 1999

PARTİ KAPATMA ZORLAŞTIRILDI
Türkiye'de 2010 yılında Anayasa'nın 149'uncu maddesinde değişikliğe gidildi. Buna göre, Anayasa Mahkemesinin Anayasa değişikliğinin iptali ile siyasi partilerin kapatılmasına ya da devlet yardımından yoksun bırakılmasına toplantıya katılan üyelerin üçte ikisinin oyuyla karar vermesi sağlandı. Böylece parti kapatma zorlaştırıldı.(KAYNAK:EURONEWS)