Çoğu zaman olağanüstülüklerin yer aldığı, belirli bir üsluba ve şekle bağlı olmayan, genellikle geçmişin derinliklerinden ortaya çıkan kısa, yalın, ağızdan ağıza aktarılan söyleyeni belli olmayan (anonim) halk edebiyatı türüne efsane denir.

Son yıllarda yakın tarihte yaşayanlara  “Efsane Başkan”, “Efsane Kaymakam”, “Efsane Müdür”, efsane bilmem ne gibi yakıştırmalar duyuyoruz.

Ama 142 yıl önce aramızdan ayrılmış, unutulmayan bir kişi var ki, bana göre Efsane Vali O'dur. Adı Ziyapaşa’dır.

Gazetemiz, efsane valinin ölüm yıldönümünde “142 Yıldır Unutulmayan Vali” başlığı ile haberini yapmıştır.

Gazetecilik mesleğini sürdürdüğüm ilk yıllardan itibaren ne valiler, ne kaymakamlar, ne müdürler, ne başkanlar gördüm. Birçoğunun adını bile hatırlamıyorum. Tamamına yakını “protokol valiliği, kaymakamlığı, başkanlığı ve müdürlükleri “yapmıştır. Belki bu yüzden adını anımsayamıyorumdur.

Yaşım gereği kendisini canlı olarak görmemim mümkün olmadığı Ziya Paşa ise usuma mıh gibi saplanmıştır.

1970’li yıllarda tiyatroya oyuncu adayı olarak ilk adımımı attığımda, tiyatro grubumuzun adı “Adana Belediyesi Ziyapaşa Tiyatrosu” idi. Lisede öğrenci iken Ziyapaşa’yı araştırdım, öğrendim.

Ziya Paşa,Tanzimat devri devlet ve fikir adamı, gazeteci ve şairdir. Osmanlı İmparatorluğu'nda 19'uncu yüzyılın en önemli devlet adamlarından birisidir ve Tanzimat edebiyatının en fazla eser veren yazarlarındandır. 

Üç buçuk ay süren Suriye valiliğinden sonra Konya’da bir yıl valilik yapan ve eğitimle ilgili çalışmalar gerçekleştiren Ziya Paşa, son olarak 1878 yılında Adana’ya vali olarak atandı. Adana’da eğitim ve kültür alanında faaliyet gösterdi. Bursa Valisi Ahmet Vefik Paşa’yı örnek alarak bir tiyatro binası inşa ettirdi, temsil vermek üzere İstanbul’dan bir tiyatro heyeti getirtti ve Fransızcadan piyes tercüme etti. İmarla ilgili faaliyetlerde bulundu; Gülek nahiyesinde bir rüştüye açtı.Sulu tarıma geçiş için tesisler yaptırdı.
2 yıla yakın valilik yaptığı Adana’da 17 Mayıs 1880’de sirozdan hayatını kaybetti. Büyük bir cenaze töreninin ardından Adana Ulu Camii yanına defnedildi. 1881 yılında Adana valisi Abidin Paşa tarafından Ziya Paşa için türbe yaptırıldı. Türbenin etrafı 1960'larda park haline gelmiştir.
Tanzimat çağı yazarları arasında Namık Kemal ve Abdülhak Hamit Tarhan’dan sonra en çok eser verenlerden birisi Ziya Paşa’dır.Daha çok şiir tarzında eser verdi.

Eserlerinde baskıcı yönetime karşı özgürlükleri ve meşrutiyeti savundu. Batılılaşma yanlısı, yenilikçi Tanzimat edebiyatının öncüleri arasında yer aldı. Namık Kemal ve Şinasi ile birlikte yeni Türk edebiyatının temellerini attı. Türk edebiyatının kendi geleneğine sahip çıkmasını istedi, şiir ve yazı dilinin halkın dili olması gerektiğini savundu.

Gazetelerde yazdığı makaleler arasında Hürriyet’in 7 Eylül 1868 tarihli 11. Sayısında yayımladığı “Şiir ve İnşâ” başlıklı makalesi çok meşhur olmuştur. Bu makalesinde şiirde halk şiirinden faydalanmak ve halkın anlayabileceği dili kullanmak gerektiğini söyler.

Engizisyon Tarihi ve Endülüs Tarihi adlı iki Fransızca tarih kitabını Türkçeye kazandırdı; Molière’in Tartüffe eserini Türkçeye çevrirerek Türk edebiyatının ilk manzum piyesini ortaya koydu. Jean-Jacques Rousseau’dan yaptığı "Emile" tercümesi yayınlanmış eserleri arasında yer aldı.

Ziya Paşa,"Âyinesi iştir kişinin lafa bakılmaz/Şahsın görünür rütbe-i aklı eserinde" şeklindeki deyimleşen beyitin de yazarıdır.

 x x x

Her yıl 16 Mayıs tarihinde,çok sevdiğim, emekli öğretmen, yazar Sayın Mehmet Demirel Babacanoğlu beni arar, “Yarın 17 Mayıs. Ziyapaşa’yı anacağız” diye beni uyarır ve Ziyapaşa Parkı’na davet eder. Yine öyle yaptı.

Genelde tek başına gelir, türbesi ve anıtı önünde O eşsiz unutulmayan Valimizi anardı. Ben de “Ziyapaşa’yı tek başına andı” diye haber yapardım. Babacanoğlu’nun bu çabaları sonuç vermeye başladı. Çeşitli okullardan öğrenciler 17 Mayıs günü anmaya gelmeye başladılar. Hatta birinde bir Vali Yardımcısı, milli eğitim müdürleri de gelmişti.

“Hocam, artık mücadelen filiz verdi, bu olay tuttu. Kutlamalar her yıl artarak devam edecektir” dedim. Ama ne gezer. Mehmet Demirel Babacanoğlu her zamanki gibi 17 Mayıs 2022 tarihinde Ziyapaşa Parkı’na gelir, bekler, ne gelen vardır ne giden. Ben de Adana dışında olduğum için bu tek kişilik anma törenine katılamadım.

x x x 

Özür dilerim Valim.

Hiç kimse gelmese bile Sayın Mehmet Demirel Babacanoğlu ile birlikte,17 Mayıs 2023 tarihinde anıtın ve mezarının önünde olmaya söz veriyorum.