(15. 9. 1914 Adana-Ceyhan … 2. 6. 1970-Bulgaristan-Sofya)

Orhan Kemal aramızdan ayrılalı 52 yıl olmuş. Onu sevgiyle, saygıyla anıyoruz.

Orhan Kemal’in asıl adı Mehmet Raşit Öğütçü’dür. 15 Eylül 1914’te Adana-Ceyhan’da doğdu. Annesi Azime Hanım öğretmendir. Babaannesi Bulgaristan göçmenidir. Babası Abdulkadir Kemali soyca Elazığ-Canuşağı aşiretinden, hukukçudur. Çanakkale’de Topçu teğmenidir. Çukurova’nın işgalinde ailesiyle Niğde’ye, sonra Konya’ya taşındı. Kuvayi Milliyeye katıldı, Delibaş isyanının bastırılmasında görev aldı. 1920-23’te Kastamonu milletvekili olarak TBMM’ne girdi. Aileyi Ankara’ya getirdi. Süresi bitince Adana’ya döndü, Toksöz gazetesini çıkardı. Sakıncalı bulunan bir yazısından dolayı 11 ay içerde yattı. 26.9.1930 Ahali Cumhuriyet Fırkası (ACF)’nı kurdu, Ahali gazetesini çıkardı.  Rahat bırakmadılar. 1931’de Lübnan’a gitti. Sonra ailesini aldırdı. Orhan Kemal bir lokantada bulaşıkçılık yaptı, sonra bir matbaada işe girdi. Eleni adında bir kıza aşık oldu, ona şiir yazdı:

 “Beyrut’ta/Yeni İstanbul Lokantasında/ Bulaşıkların başındayım/ 18 yaşındayım/ Saçlarım taralı ve parlak/ Aklımda Eleni/…”

Eleni işten atıldı, onu aradı, bulamadı, tedirgin oldu. 1932’de tek başına Adana’ya döndü. Altı ay sonra da annesi geldi. Bedriye adında bir kıza aşık oldu. Ardından İstanbul’a gitti, halasının yanında kaldı, ortaokula yazıldı. Bedriye’nin başka erkeklerle gezdiğini duyunca okulu son sınıfta bıraktı, Adana’ya döndü, aylaklık başladı. Futbol oynadı, arkadaşlarıyla gezdi. İşçilerle tanıştı. Güzide adında bir kadına aşık oldu. Kadının önce Mersin’e, sonra İstanbul’a gittiğini söylediler, aradı bulamadı.

Orhan Kemal denebilir ki aşksız yaşayamadı. 1960 yılında Ülkü adında bir kıza tutuldu. Beyoğlu’nda ona bir pansiyon tuttu, birlikte yaşadılar. Evin düzeni bozuldu. Nuriye Hanımla kavgalaştılar. 1963’te ayrıldı Ülkü Hanımdan. Onu, “Bir Filiz Vardı” adlı romanında anlattı. Bu son aşkı oldu(!).

Annesi Azime Hanım 1935’te Abdülkadir Kemali’nin yanına Kudüs’e gitti. Orhan Kemal babaannesiyle kaldı. Milli Mensucat Fabrikasında yazmanlık işine girdi. 24.95 Tl. aylık alıyordu. Sonra Ambar memurluğuna verildi. Burada Boşnak kızı Nuriye Hanım’a aşık oldu. 5. 5. 1937’de evlendiler.

Şubat 1938’de Melekgirmez tüccarlarından Hilmi Efendi Orhan Kemal’i yazıhanesine çağırttı. “Muhasebeye kalın bez, kalın iplik yazdıracağım, sen ince bez, ince iplik vereceksin bana, hafta sonu gelip bir yüzlük alacaksın  benden” dedi, Orhan Kemal, kabul etmedi.

O günleri şöyle anlatıyor:  “Defter, fişler şu bu her şey elimdeydi, istesem kimsenin ruhu bile duymadan binlerce lira vurabilirdim. İstemiyordum, içimden gelmiyordu…”

Bunun üzerine Tüccar Hilmi Efendi, Nuri Has’a Orhan Kemal’i gammazladı, ambardan mal çalmayı önerdiğini söyledi. Has Ağa işten attı onu. 20 lira aylıkla Verem Savaş Derneği’ne girdi,  çok geçmeden oradan da atıldı.

O. Kemal 1938’de Niğde’de askerliğini yapmaya başladı. Askerliğinin bitmesine 35 gün kala Maksim Gorki, Nazım Hikmet kitapları okumaktan beş yıl hapis ceza aldı. Kayseri Hapishanesi’ne atıldı. İlk şiiri “Duvarlar” (25. 4. 1939) Yedi Gün dergisinde Reşat Kemal  imzasıyla yayınlandı. 1939’da babası Adana’ya döndü. Babasının girişimiyle Adana,  sonra da Bursa Cezaevine alındı.

Nazım Hikmet Çankırı Cezaevi’nden Bursa Cezaevi’ne gelmişti, yıl 1940 tanıştılar. Aynı koğuşta kaldılar. Orhan Kemal şiirle başlamıştı yazın yaşamına. Nazım, şiirlerini beğenmedi, öykü, roman yazmayı önerdi. Fransızca, felsefe, siyaset, edebiyat dersleri verdi ona. Sanki hapishane bir okuldu. 18 Yaş adlı romanını Nazım’ın yardımıyla yazdı, ama bu roman yayınlamadı. Bu arada, ekonomik duruma katkı için dokuma tezgahı kurdular. Gelirleri üleştiler.

İlk öyküsü “Bacaksız”  Orhan takma adıyla, ilk romanı Baba Evi’nin bir bölümü “Balık”  1940’ta, “Bir Genç Münevver” (öykü) 1941 Yeni Edebiyat dergisinde yayınlandı. 1943’te “Asma Çubuğu” adlı öyküsünü ilk kez Orhan Kemal adıyla yayınladı. Bundan sonra Orhan Kemal imzasını kullandı.

26.9.1943-Hapisten çıktı, Adana’ya döndü. Karataş’ta toprak taşıma işinde çalıştı.  14.4.1944 Devlet Demir Yolları’na geçici hamal olarak girdi. İzmir Nakliyat Ambarı’nda iş buldu. Buradan da ayrıldı. Bir arkadaşının önerisiyle Malatya’ya taşındı. Mensucat’ta işe alacaklardı ama askerlik teskeresi istediler, olmadığı için işe alınmadı, güçlükle Adana’ya döndü. 1945 yazında askere çağrıldı, kalan 35 günü Kilis’te bitirdi. Terhis etmediler, Çorum’a sürdüler. Babası Başbakan Recep Peker’e telgraf çekti, durumu anlattı, 26.10.1946’da salıverdiler.

Bir arkadaşımın abisi İzzet Eskiyenentürk  anlattı: “Arkadaşım Orhan Kemal “Bereketli Topraklar  Üzerinde adlı romanını ilk olarak manzum şiirle yazdı…Usunda kalanları okuyayım size” dedi, okudu, anlattı:

“Adamı, otomobili bol, asfaltı çukur bu şehrin/ Bedava su içilir çeşmelerinden/Para verilmeden koklanır havası/ Hür ve müsavidir herkes herkese/ Böyle yazar kanunları/ Hürriyet ve müsavat/ Şapkanı göğe fırlat/ Atla otomobilden otomobile/ Fabrika kur/ Parti aç istersen/ Fakat bilinmez neden/ Pek çok insan akl’etmez fabrika kurmayı/ Gider iş arar…”

“Verem Savaş Derneği’nde 20 lira aylıkla çalışıyordu, işten attılar, 20 lirayı çok gördüler ona. Seyhan Ekmek Fabrikasında çalışıyordum. Günde iki ekmek veriyorlardı bana, ekmekleri ona versem acaba kabul eder mi diye düşündüm. Arkadaşlar iletmişler, kabul etmiş, geldi ekmekleri aldı.”

Sayılamayacak kadar sıkıntılar içinde olan Orhan Kemal  Adana’da rahat değildir. Evde, sokakta, yolda rahat vermezler. Hatta çocuklara para vererek evi taşlatılır. Bu olumsuzluklar karşısında artık Adana’da kalamayacağını anlayan yazar 17 Nisan 1950’de evin eşyalarını satar İstanbul’a gider. Bursa  Hapishanesi’nden arkadaşı İzzet Beyin evinde kalır. Nuriye Hanım haftalığı 75 liraya bir çorap fabrikasında işe girer, hafta sonunda eline 12 TL geçer… Sıkıntılar sürer. Arkadaşının yanında kalacak değil ya hep, 1966’da borçlanarak Unkapanı-Basınköy’den aldığı kata taşınır.  Ama sıkıntılarla yaşar. Fikret Otyam’a yazdığı  mektuplardan  kısa bir alıntı: “Kambur kambur üstüne, bir de çocukların sünneti bindi Nuriye. İyi bir fırsat ama 30 papeli denkleştir denkleştirebilirsen? Aklıma zavallı kitaplarım geldi. Dört paket halinde sahaflara götürdük, 60 liralık kitabı 15 liraya verdik.  Bütün iyi niyetime rağmen elimdeki beş romanı satıp Ankara’ya gelemedim. Biraz para Fikret kabisle…”

1956’da Arka Sokak adlı romanından mahkemeye verilir. Yargıç sorar: “Konularını neden yoksullardan, işçilerden seçiyorsun?”  O; “Ben gerçekçi bir yazarım, en iyi bildiğim konuları yazarım. Varlıklı yurttaşların yaşamlarını bilmiyorum” der, berat eder. Bununla iş bitse iyi ya, bitmez; 7.3.1966’da hücre-komünizm çalışmaları yapıyor diye şikayet edilir, Sultanahmet Cezaevi’nde 35 gün yatar, çıkar.

1967 Ağustosunda yürek bunalımı geçirir. Cerrahpaşa Hastanesi’nde beş gün yatar. 1968’de Fistülden ameliyat olur. Ocak 1969 rahatsızlanır, Cerrahpaşa Hastanesi’nde yatar, 17 Şubatta taburcu olur. Bundan sonra sağlığı yeterince düzelemez.

1945’te Varlık Dergisi okurlarınca en iyi öykücü seçilir, ödüllendirilir. 1948’de;  Duygu (öykü), Baba Evi (ilk roman); Ekmek Kavgası (öykü)  (1949) yayınlanır. Babası yaşamdan ayrılır (1949). Kardeş Payı adlı öyküsüyle 1958’de, Önce Ekmek kitabıyla 1969’da Sait Faik, Türk Dil Kurumu (TDK) öykü ödülü alır, ayrıca  Ankara Sanatseverler Derneği’nce en iyi oyun yazarı seçilir, ödüllendirilir.

23.7.1969’da eşiyle Muskova’ya gider, orada bir kanama geçirir, iyileşir. 5.5.1970’te Bulgaristan’a gider. Beyin kanaması geçirir. 2.6.1970 günü yaşamdan ayrılır. Cenazesi ülkeye getirilir. 7 Haziran günü Zincirlikuyu Mezarlığı’nda toprağa verilir.

Yalçın Akyol’un Seyhan Belediyesi Başkanlığı döneminde gerçekleştirilen 1989-94 Seyhan Belediyesi Kültür Sanat Şenlikleri kapsamında  3-7. 06. 1992’de Sanatçılar Parkında Orhan Kemal Sanat Haftası düzenlendi. Şair yazarlar kitaplarını imzaladılar, açık oturama katıldılar. Şenliğin ikinci yılında (1993) ilk kez Orhan Kemal Öykü Ödülleri yarışması düzenlendi(1). Sanatçılar Parkı’na Sanatçılar Anıtı dikildi. Üzerinde “Yaşar Kemal, Orhan Kemal, Yılmaz Güney, Abidin Dino adları...” yazıldı.

Orhan Kemal’in 16 öykü, 30 roman, 5 oyun, 1’er anı, inceleme, röportaj, şiir, öykülerinden 7 derleme kitabı yayınlanmıştır. (2)

Dipnot:  (1). Bir süre aradan sonra Çukurova Gazeteciler Cemiyeti  ve  Çukurova Edebiyatçılar Derneği yarışmayı üstlendiler.  (2).Orhan Kemal- Hayatı, Sanat Anlayışı, Hikayeleri, Romanları, Oyunları, Bsk. Tekin Yayınları 1984, İst., s. 7…39 /  M. Demirel Babacanoğlu-Orhan Kemal’in Yaşamı, Aykırısanat-Mayıs Haziran 1997/29. sayı; Fikret Otyam-Arkdaşım Orhan Kemal ve Mektupları-E Yayınlar, 1. Bsk,ı 1975 İst / internet.