Konuyla ilgili; merhum Nejat Birdoğan "Türkülerdeki Söz Sakatlıkları", Mehmet Gökalp "Halk Edebiyatında Hatalı Söyleyişler", Nail Tan ;"Karacaoğlan'nın Türk Sanat Müziği Türünde Bestelenen şiirleri", Salih Turhan "Azerbaycan Halk Türküleriyle ( Mahnıları) ilgili Tespit Ve Düşünceler" Ahmet Özdemir "Türkülerin Sözleri Doğru Okunmalıdır"  yazılarıyla yanlışlıklara dikkat çekmişler. Hatta Salih Turhan'ın (Kendi ifadesine göre) yanlışlıkları bir yazıyla TRT Müzik Dairesi Başkanlığına sunmasına, söz yanlışlıklarının düzeltilmesi için hazırladığım Türkülerin İsyanı adlı kitabımıza rağmen tespit edilen söz yanlışlıkları hâlâ uygulamaya konulmamış, düzeltilmemiştir. Yanlışlıklara dur diyecek bir yetkilinin çıkmayışı, türküyü okuyan bazı sanatçılarımızın duyarsızlığı, bahsedilen yanlışlıkların artarak devam etmesine vesile olmuştur. Ülkemizde kuralları yanlış uygulamanın, yapılan tüm yanlışlıkların muhakkak bir karşılığı, yaptırımcı gücü vardır. Arabanızın boyasını değiştirirsiniz ilgili makama bilgi verirsiniz. Evinizin balkonunu kapatmak için apartman yönetiminden izin alırsınız. Kısaca her yanlış yapmanın muhakkak ki bir bedeli, bir cezası vardır. Yalnız türküleri yanlış okumanın bedeli yoktur. Türküleri tepe tepe kullananlara, yorumladığını zannederek ezgileri değiştirenlere güzel yorumladı diyerek de takdir ve taltif vardır.

İşte tepe tepe kullanılan, sözleri yanlış okunan ünlü bir türkümüz vardır. O ünlü olduğu kadar herkes tarafından bilinen, sevilen, sözleri de çok yanlış okunan talihsiz türkülerimizden biridir. Türkünün yöresi Sivas. Sabahattin Alpaslan'dan Osman Özdenkçi derlemiş, notaya almış. TRT Türk Halk Müziği repertuvar sıra no 2363 olan Yeşil Ördek türküsüdür. Sözleri yanlış okunduğu için ben onu Türkülerimizin Talihsiz Yeşil Ördeği olarak ilân ettim.

Talihsiz Yeşil Ördek türküsünün TRT repertuvarındaki sözleri:

Yeşil ördek gibi daldım göllere

Sen düşürdün beni dilden dillere

Başım alıp gidem gurbet ellere

Ne sen beni unut ne de ben seni

Gel seninle ahd-ü peyman edelim

Bağlanalım bir ikrara varalım

Söylediğin sözde hemen duralım

Ne sen beni unut ne de ben seni

Sevdiğim semanın güneşi mahı[1]

Seni seven âşık çekmez mi ahı

Getir el basayım kelamullahı

Ne sen beni unut ne de ben seni

Ezvah: ezva, incitme, kırılma – Dile Düşmek: Hakkında dedikodu yapılmak – Ahd-ü peyman: Söz verip anlaşma – Cemal: Yüz güzelliği – Mah: Ay ( Yüzü güzel) Kelamullah: Allah sözü. Kuranıkerim.

şeklinde kayıtlara geçmiş, bilinmeyen sözcükler de dipnot olarak verilmiştir. Üçüncü dörtlük yukarıdaki gibi TRT’nin Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisine geçmişse de notadaki söz değişikliği yapılmadığı için dörtlüğün ilk iki dizesini TRT ve piyasa sanatçıları yanlış okumaktadır. Bu dörtlüğün ilk iki dizesini bir grup sanatçı aşağıdaki gibi okumaktadırlar

Sevdiğim cemalin güneşim ayım

Seni seven âşık çeker ezvahı

Dizelerdeki “ayım”la “ezvah” sözcükleri kafiye bakımdan uyumsuzdur. “Ezvah” Osmanlıca Türkçe ve Türk Dil Kurumunun Türkçe Sözlüğünde yok. Derleme sözlüğünde ezva: İlaç, ecza olarak açıklanmış. TRT’nin Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisinde türkünün sözlerinde kullanılmadığı halde “ezvah” bilinmeyen sözcüklere dâhil edilerek incitme, kırılma olarak açıklanmış. Hâlbuki Osmanlıca Türkçe sözlükte “eza”  incinme kırılmadır. Biz şimdi: Sevdiğim cemalin güneşim ayım / Seni seven âşık çeker ezvahı dizelerini, hem de “ezvah”ı incinme kırılma olarak kabul ederek açıklamasına yapalım. “Sevdiğim yüzün hem güneşim hem de ayım / Seni seven âşık çeker incinir kırılır” şeklinde bir anlam ifade eder. Bu da dizelerin ifade ettiği anlama, söyleyişe, şiirin işlenişine terstir.

Aynı dörtlüğün ilk dizesini de diğer bir grup: “Sevdiğim cemalin güneşim ayım / Seni seven âşık çeker ervahı” şeklinde okumaktadır. Bu iki dizede de kafiye bozukluğu olduğu gibi, anlam bütünlüğü de yoktur. Bu söyleniş biçimiyle dizeler:“Sevdiğim yüzün hem güneşim hem de ayım / Seni seven âşık çeker ruhları” şeklinde bir anlam ifade eder. “Ervah” ruhlar demektir. Cin ve Şeytanlar kutsal ruhlar, hoş ruhlar. Ervahiye ise: Tabiatın ruhlarla idare olunduğuna inanma. Organik hayatın olduğu gibi, moral hayatının da ruh olduğunu kabul eden mezhep. Ervak ise: Çadırlar, perdeler anlamındadır. “Ayım” ile “ervah” arasında anlam bütünlüğü olmadığı gibi kafiyede uyumsuzdur. Her iki okuyuşta yanlıştır.

Üçüncü grupta ise: Sözlerin aslı tam olarak bilinmediği için dörtlüğün yapısına uygun sözler yerleştirerek okuyanlar karşımıza çıkmaktadır. Ülkenin en ünlü sanatçıları bu gruptadır. İşte bunlardan birkaç örnek:  

Müslüm Gürses[2] :       

Sevdiğim cemalim güneşim ayım          

Seni seven âşık neylesin malı                

Getir el basayım kelam Allah’ı            

Ne sen beni unut ne de ben seni            

Muazzez Ersoy[3]:

Sevdiğim cemalim güneşim ayım

Seni seven âşık çeker bu kahrı[4]

Getir el basayım kelamullahı

Ne sen beni unut ne de ben seni 

Müzeyyen Senar:                                                      

Sevgili cemalem güneşim ayım                         

Seni seven âşık çeker ezharı                            

Getir el basayım kelamullahın                         

Ne sen beni unut ne de ben seni            

Zeki Müren:

Sevdiğim cemalim günüm mehtabım

Seni seven âşık çeker efganı

Getir el basayım kelam Allah’ı

Ne sen beni unut ne de ben seni

Gel seninle ahtı iman edelim

Bağlanalım bir karara varalım

Verdiğimiz sözde hemen duralım

Ne sen beni unut ne de ben seni

Orhan Hakalmaz ise:

Sevdiğim cemalim güneşim mahım

Seni seven âşık çeker ezvahım

Getir el basayım kelamullahım

Ne sen beni unut ne de ben seni

Şeklinde okumuş. Hiç biri aslına uygun değildir. Kaynaktan verdiğimiz sözlerle ünlülerden sunduğumuz örnekler karşılaştırılırsa hangi sözcüklerin yanlış olduğu, hangi dizelerin yanlış okunduğu görülecektir. Yeşil ördek türküsünün sözleri İbrahim Aslanoğlu’nun Pir Sultan Abdallar kitabında Pir Sultan adına kayıtlı. Kaynakta o dörtlük:

            Yarimin cemali güneşle mahı[5]

            Sana âşık olan çekmez mi ahı

            Getir and içelim kelamullahı

            Ne sen beni unut ne de ben seni

Şeklindedir. 

Bekir Karadeniz’in Ela Gözlüm – Türküler adlı kitabında ise dizeler Deli Derviş Feryadi adına kayıtlı olup dörtlük adı geçen kaynakta:

Sevdiğim semanın güneşi mahı[6]

Seni seven âşık çekmez mi ahı

Getir el basayım Kelamullahı

Ne sen beni unut ne de ben seni

Şeklindedir. Deli Derviş Feryadi’ye ait dörtlüğü, sanatçıların okuduğu dörtlüklerle karşılaştırırsak uyakların tutmadığı, dörtlüğün bütünlük arz etmediği görülecektir. Örnek olarak verdiğimiz dörtlük incelendiğinde: Ne “ezvah”, ne ervah ne de üçüncü grupta okuyan ünlülerin yerleştirdikleri sözler vardır. Uyak, estetik, bütünlük bakımından da mükemmeldir. Mükemmel olanı arayıp bulmak ve de türkünün hakkını vermek gerekir. Söz konusu dörtlük yaşayan bir şairin dizeleri olsa idi, şiir sahibi yanlış okuyanı mahkemeye verir gereğini yapardı. Ama benim türkülerim sahipsiz. Yetim çocuklar gibi. Kimi kimsesi yok. Üstelik hakkını arayacak bir kurum da yok.

Onların hakkını sanatçılar korumalı, yanlış okuyanlara dur demeli. Yoksa: “Irmak akar bizler de bakarız”. Onun için dizelerin ifade ettiği anlamı bilmek, hassasiyetle üzerinde durmak, türküleri tanımak, anlamak gerek. Sanatçı olmak için sadece ses güzelliği yetmez. Sanatçı: Sazıyla, sözüyle, bilgi birikimiyle bir bütündür. Sanatçı: araştırmalı, bulmalı, okuduğu dörtlükleri çok iyi analiz etmelidir. Eğer yapmıyor, bilmediklerini araştırıp incelemiyorsa daha çokkkk “Talihsiz yeşil ördek”ler çıkacaktır.

Ne demiş atalar: “Bin bilsen de bir bilene danış”…